Weet je wat ik me nog het meest herinner van mijn theorie-examen voor de motor? Ik had 1 fout... Zo'n foto van een verkeersregelaar, ik denk niet dat ik dat ooit nog vergeet. Ik geloof overigens ook niet dat ik dat ooit nog onder de knie krijg, maar dat is dan weer een heel ander verhaal. Voer voor een latere blog. Ik ben in ieder geval blij dat die verkeersregelaars meestal heel andere gebaren maken dan ik bij theorieles geleerd heb...
Het is ook niet zo gek dat ik uitgerekend dit nog wel weet, en niet alle 69 goede antwoorden die ik gaf. Het maken van een fout maakt je alert. Kak. Ik doe iets niet goed. Het is een signaal dat de meeste mensen emotioneel raakt. Een fout doet iets met je. Raakt je. Maakt wat los.
Fouten maken triggert iets in het brein, en zorgt vaak voor een interne reactie die fysiek voelbaar is. Angst, schrik, frustratie, boosheid, het kan van alles zijn. En deze interne reactie is een belangrijke trigger voor leren. Als je als puber keihard wordt uitgelachen omdat je niet de goede schoenen aan hebt leer je in no-time wat je moet doen om er wel bij te horen. Het maken van een fout is één van de meest krachtige impulsen voor elk leerproces.
Ik kwam deze week een artikel tegen waarin wetenschappers zelfs in staat bleken daar een percentage aan te koppelen; the eighty five percent rule for optimal learning* (de 85% regel voor optimaal leren). Oftewel, voor een optimaal leerproces moet je ongeveer 15% van de tijd fouten maken. Dan blijf je alert en gemotiveerd, weet je in welke richting je nog moet bijsturen en ben je bovendien niet alleen maar aan het herhalen wat je al kon of wist. Dat is immers geen leren, maar eerder een saaie en slaapverwekkende routine.
Tegelijkertijd blijf je dan weer wel genoeg dingen goed doen om ze in te laten slijten en vertrouwen op te bouwen. Want dat is natuurlijk minstens net zo belangrijk: wie te veel fouten maakt verliest de moed om het nog eens te proberen en kan uiteindelijk zelfs tot de conclusie komen 'dit lukt me nooit!'. En dan zijn we nog verder van huis.
Dit heeft belangrijke consequenties voor het ontwerpen van je les of training. Opdrachten moeten dus eigenlijk net een klein beetje te moeilijk zijn, zodat je vaak genoeg een seintje krijgt dat je iets nog niet goed genoeg kan. Een uitleg moet dus niet zo glashelder zijn dat iedereen deze op de automatische piloot absorbeert. Geen vla die zo naar binnen glijdt, maar een appel om op te kauwen. En dat dan liefst nog gedifferentieerd in de klas ook, lesgeven is echt een kunst.
Je moet dan echter wel weten dát je een fout maakt. Een fout is een verschil tussen wat je deed en wat je had moeten doen. Maar negen van de tien keer is het voor studenten en leerlingen niet zo heel erg duidelijk dat ze een fout hebben gemaakt en wat ze eigenlijk hadden moeten doen. Je krijgt de uitslag van een toets, maar welke vragen je fout had en wat dan wel het goede antwoord had moeten zijn is al geen onderwerp van gesprek meer. Ik moest bij de balie van het CBR zelf vragen welke vraag ik fout had, en toen terug naar de instructeur voor het goede antwoord.
Het benoemen en bespreken van het verschil tussen 'dit deed je’ en 'dit had je moeten doen’ is een cruciaal onderdeel van elk leerproces. Het maakt je even bewust onbekwaam en dat voelt niet heel fijn, maar geeft je wel de informatie over wat je dan nog bewust te bekwamen hebt.
Dit geldt natuurlijk net zo goed voor ons als onderwijsprofessionals. De consequenties van onze keuzes, beslissingen en handelingen zijn vaak ver vooruit in de tijd pas merkbaar en raakt onderdelen van de organisatie waar we niet altijd even goed zicht op hebben. Neem nou deze blogs: ik weet niet wat de impact is van de informatie die ik jullie geef, en ik weet al helemaal niet wat de impact is van wat jullie doen met die informatie. Wordt het onderwijs er beter van? Zeg het maar!
Ik pleit er in ieder geval voor om fouten uit het verdomhoekje te halen. Ik hou niet zo van dat krampachtige om de hete brij heen draaien en fouten te verwoorden als 'verbetermogelijkheden' of 'ruimte voor groei'. Ja, een fout benoemen is pijnlijk – soms – en maakt je niet altijd even populair. Maar die pijn hoort erbij en is de prikkel die de groei stimuleert. Een fout moet je niet weg willen poetsen maar volop in de spotlights zetten en het alle aandacht geven die het verdient.